Những cái bắt tay thành công
Đạo diễn Minh Nguyệt nhận định: “Chuyển một tác phẩm văn học có khi còn khó hơn việc viết hẳn một kịch bản sân khấu. Bởi văn học có thể dùng ngôn ngữ miêu tả, tính cách của nhân vật được thể hiện theo chiều sâu của ngôn từ còn trên sân khấu, tất cả phải được chuyển thành lời thoại. Lời thoại nếu không đủ sâu sắc, mang tính văn học và diễn xuất của diễn viên nếu không đủ tinh tế sẽ có thể làm hỏng nhân vật. Nếu muốn chuyển thể thì phải rất cẩn trọng, cân nhắc từng chi tiết. Và khó nhất là trong thời lượng chỉ hơn 2 giờ, mạch kịch phải hợp lý, có kịch tính và cao trào, quan trọng là phải gói gọn được nội dung và giá trị tư tưởng của tác phẩm”.
Việc tái hiện không gian trên sân khấu cũng không phải là điều dễ dàng. Minh Nguyệt cũng thừa nhận rằng rất khó dàn dựng bối cảnh sông nước cho vở Cánh đồng bất tận. Với những tác phẩm như Bỉ vỏ, Số đỏ (từng diễn trên Sân khấu Kịch Phú Nhuận), đạo diễn phải tái hiện được cả bối cảnh cuộc sống thời đó. Phải đủ sức hấp dẫn, thuyết phục để người xem cảm nhận, hòa vào không gian vở diễn. Nếu không, vở kịch chỉ mang tính minh họa, không đủ sức đưa khán giả trở về với một thời đại của quá khứ.
Đưa văn học lên sàn diễn là một lợi thế khi tác phẩm đã được công chúng đón nhận trước đó, nhưng ngược lại, cũng là một thử nghiệm phiêu lưu cho những người làm sân khấu. Vở diễn có thể làm tôn giá trị của tác phẩm nếu dàn dựng thành công, nhưng cũng có thể mang đến cho khán giả sự thất vọng nếu diễn viên diễn xuất không lột tả được cái hồn, chiều sâu nhân bản của hình tượng văn học.
Cánh đồng đang chờ “cày xới”
So với phim ảnh, sân khấu có lợi thế hơn nhờ tính ước lệ cao. Nhờ vậy mà việc tái hiện không gian, bối cảnh, trang phục, thời đại, hành động trên sân khấu có thể được xử lý bằng ánh sáng, phông nền... vẫn đủ sức thuyết phục khán giả.
Một đạo diễn sân khấu nhận định, hiện nay, tìm một kịch bản thật sự hay, có chiều sâu cho sân khấu là rất khó. Việc mở rộng đề tài, tìm đến với những tác phẩm văn học cũng là một hướng đi tốt, cần được phát huy. Theo đạo diễn Chánh Trực, bản thân tác phẩm văn học đã mang tính thẩm mỹ và có nền tảng với những giá trị nhân văn sâu sắc. Người chuyển thể chỉ cần “đào xới” và làm bật lên những giá trị đó trên sân khấu. Vở kịch Ốc mượn hồn cũng là một vở diễn được đạo diễn Chánh Trực chuyển thể từ nhiều truyện ngắn, đã ít nhiều tạo dấu ấn tại Sân khấu kịch Phú Nhuận.
Văn học vốn đã mang đến nhiều đề tài, nhưng thời điểm này vẫn có rất ít những vở diễn được chuyển thể từ văn học. Thông tin về việc đạo diễn Chánh Trực dựng vở Xin lỗi, em chỉ là con đĩ (văn học Trung Quốc-dịch giả Trang Hạ) đã làm những người yêu thích tác phẩm này quan tâm. Nhưng hiện tại, vở vẫn chưa thể lên sàn tập vì đạo diễn vẫn còn đang trong quá trình thương thảo tác quyền với dịch giả Trang Hạ.
Thiếu những nhà chuyển thể tài ba
Tuy nhiên, vấn đề tác quyền không phải là nguyên nhân gây khó khăn cho việc chuyển thể kịch bản văn học. Không chỉ với Cánh đồng bất tận, mà cả vở kịch trước đó như Giấc mộng lớn và trái tim tan vỡ (cảm tác từ tác phẩm Bút máu của nhà văn Vũ Hạnh) hay Tiếng chim vườn ngọc lan (từ truyện vừa Chuyện tình anh thợ bạc của một nhà văn Trung Quốc), đạo diễn Minh Nguyệt đều nhận được sự đồng ý của nhà văn. Còn Chánh Trực nói rằng anh sẽ chờ đợi những khúc mắc được giải quyết một cách thấu đáo giữa đạo diễn và dịch giả, để có thể sớm thực hiện vở Xin lỗi, em chỉ là con đĩ.
Sân khấu không có nhiều cây bút chuyển thể được ngôn ngữ văn học sang ngôn ngữ sân khấu một cách sâu sắc, chuyển tải được trọn vẹn giá trị của tác phẩm. Người làm công tác đạo diễn đôi lúc quá tâm đắc với tác phẩm văn học sẽ tự mình chuyển thể và dàn dựng. Sức ép lớn nhất của một vở diễn được chuyển thể từ văn học chính là thời lượng quá ngắn. Các đạo diễn phải cân nhắc kỹ lưỡng từng chi tiết, diễn viên cũng phải đủ cảm xúc để có thể hóa thân trọn vẹn vào hình tượng các nhân vật nhiều nội tâm.
Giá trị tư tưởng của tác phẩm văn học có thể được nâng lên thêm nếu như được thể hiện trọn vẹn, sâu sắc trên sân khấu kịch. Ngược lại, một vở diễn kết tinh từ tác phẩm văn học tạo tiếng vang cũng góp phần tạo nên sức hút đặc biệt cho vở. Đó là sự cộng hưởng cần thiết, hỗ trợ và tôn vinh lẫn nhau giữa sân khấu và văn học.
