Chiều trước rằm tháng tám
Mười tám giờ. Đột nhiên nổi lên âm thanh lễ hội rộn rã và tuồng như tất cả đều bật dậy, đổ xô về phía Khách đình - nơi xuất phát cuộc rước Cộ bông Phật Mẫu. Ai cũng dõi mắt chờ xem chiếc cộ chưng tượng Phật Mẫu Diêu Trì và chín vị Tiên nương năm nay ra sao. Đó là thành quả lao động mà Ban Mỹ thuật đã lao tâm khổ tứ bao ngày qua còn được giấu kín trong nhà rạp.
Cộ bông Phật Mẫu xuất hiện: Phật Mẫu ngồi trên con chim loan cao lừng lựng, rực ánh hào quang, hai bên có các Tiên nương cầm quạt theo hầu. Chín vị Tiên nương trong y phục ngũ sắc đứng quanh phía trước, từ cao xuống thấp. Tất thảy như Phật Mẫu cùng chư tiên từ trên thượng giới giáng hạ xuống phàm trần. Đoàn dẫn Cộ thật hùng hậu: phía trước vũ công múa Long Mã dẫn đầu, kế đó là Cờ đạo, Bảng đạo, dàn Trống quan (26 vị), Đồng nhi cầm hoa (18 nam và 18 nữ), dàn Lỗ bộ (8 món), lọng, tàn... Đoàn hộ tống theo sau Cộ Bà là Đội nhạc, Đội trống Xà dàm (của tín đồ Xtiêng và Khmer - thường gọi là "Đội nhạc Tần nhơn"); kế đó là các vũ công múa Tứ Kinh và cuối cùng là đội múa Cù (hiểu là múa lân)...
Cộ Phật Mẫu tiến về phía trước như dập dềnh trong biển người và toàn bộ cuộc rước như chìm trong không gian mịt mù khói lửa. Các thành viên của Đội bảo vệ lễ hội, không rõ tự bao giờ, đã dùng đuốc ngăn chặn những đợt sóng người chen chúc cứ ùa vào lộ trình của đám rước. Những cây đuốc thắp sáng hai bên đường luôn chuyển động, kèm với tiếng hô "cảnh cáo". Nhưng có trời mời ngăn được sự phấn khích của đám đông đang bị thu hút bởi các điệu múa và âm thanh của các loại nhạc cụ. Cảm giác huyền bí thiêng liêng như đã biến lễ hội thành một khoảnh khắc bồng bột chưa từng thấy, bứt ra khỏi thời gian của cuộc sống hằng ngày. Bao quanh Cộ Bà, đây là Long Mã nhảy múa, kia là Phụng vũ, nọ là Ngọc Kỳ Lân hiện và ấn tượng nhất là điệu múa Rồng nhang. Con rồng lốt cứng dài đến gần 20 thước, do một đội vũ công 30 người điều khiển, uốn lượn dập dềnh. Những bó nhang cắm khắp thân rồng cháy rực tỏa những vệt khói dài theo vệt lửa nhạt nhòa huyền ảo của con rồng nhang đang bay lượn rực rỡ trên đầu đoàn người dự hội. Lại nữa, chốc chốc các con vật đều khạc ra những vầng lửa (các vũ công phun dầu vào ngọn đuốc đang cháy nào đó) và ngẩng đầu lên cao, lắc lư đầy hoan hỉ. Thế là đám đông lại xông vào để cắm thêm bó nhang của mình lên thân rồng.
Đoàn rước Cộ Bà khởi từ Khách đình qua Bá Huê Viên, Báo Ân từ, đến trước Đền Thánh và sau cùng chấm dứt ở khu vực khán đài.
2. Phật Mẫu và chín tiên nương
Theo "Khai nguyên luận" của Đại đạo Tam kỳ phổ độ thì ngôi Thái cực/ Thái dương là "Thiên" là "ánh linh quang" hay hình thể của Đức Chí Tôn; và ngôi Thái âm là "Địa", là "hình thể âm" của Tây Vương Mẫu hay hình thể của Phật Mẫu (tài liệu Huấn luyện giáo hữu, bài số 10/GL). Nói tổng quát, Phật Mẫu là Mẹ Sanh của muôn loài. Bà ngự trên tầng trời thứ chín (gọi là “Tạo Hóa Huyền Thiên”), cầm nắm quyền điều khiển "cơ tạo đoan": Phật Mẫu lấy khí "sinh quang" để nuôi dưỡng linh hồn và thể xác chúng sinh - trong đó có con người. Do vậy, mỗi sinh vật ở cõi trần đều thọ nhận công ơn đó... Đại lễ Hội yến Diêu Trì cung là cuộc lễ để tín đồ thể hiện lòng tri ân đối với công lao "hóa dục sinh thành" của Phật Mẫu Diêu Trì; và theo đó, Điện thờ Phật Mẫu, một thành tố quan trọng của thiết chế thờ tự của đạo với ý nghĩa là "ngôi từ đường để thờ bậc đại ân" được gọi là "Báo ân từ".
Theo những dữ liệu đạo sử, Đại lễ Hội yến Diêu Trì cung bắt nguồn từ buổi cầu tiên vào đêm Trung thu năm Ất Sửu (1925). Song, trong thực tế Diêu Trì Kim Mẫu từng là đối lượng thờ tự của đạo Minh Sư Phật Đường (một tôn giáo tổng hợp Tam giáo, xuất hiện ở Nam Kỳ từ nửa cuối thế kỷ XIX và thịnh phát vào những thập niên cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX), gắn bó với phong trào Thiên Địa Hội và công cuộc "bài Pháp phục Nam" của các phong trào chống Pháp.
Thần tích Diêu Trì Kim Mẫu được đề cập tường tận trong kinh Ngọc Lộ Kim Bàn, một bản kinh Minh Sư ra đời vào năm Quang Tự thứ 6 (1880) và được truyền bá rộng rãi ở Nam Kỳ cùng với sự hoằng hóa của phái Minh Sư Phật Đường. Người ta còn biết đến thần tích này qua bản dịch chữ quốc ngữ của ông Lâm Xương Quang (xuất bản năm 1931). Theo bản kinh này, Diêu Trì Kim Mẫu là "Vô Cực Lão Mẫu” xuất hiện khi âm -dương chưa được phân khai, trên mặt đất "chưa có người và điểu thú”. Lão mẫu đã tạo ra mặt trời, mặt trăng và dùng Kim Bàn tạo ra 96 ức linh căn, cho xuống trần gian.
Đại lễ Hội yến Diêu Trì cung đảm nhận chức năng bảo vệ, tái sinh và tái tạo sợi dây liên kết các thành viên của cộng đồng tín hữu. Đây là dịp để họ bày tỏ lòng mình: chia sẽ niềm tôn kính với đấng siêu việt chung và niềm vui được sống bên nhau, quây quần bên bữa cỗ chay cùng chuyện trò thân mật...”.
